Οι νέες ενοχές ενός παλαιού χαιρετισμού

O χώρος των ελληνόθρησκων πλέει στα ύδατα της κοινωνικής μας πραγματικότητας και είναι κάθε άλλο παρά υδατοστεγής. Οι πολιτικές εξελίξεις και καταστάσεις τον διαπερνούν. Αυτό είναι γεγονός αποδεδειγμένο και η αδιάφορη στάση, όσο πειθαρχημένα κι αν τηρείται (δηλαδή όσο κι αν κάποιοι νομίζουν πως την τηρούν) δεν αποφέρει κέρδος- μάλλον το αντίθετο.  Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε ως ελληνόθρησκοι, είναι να ανιχνεύουμε την αλήθεια και πάνω της να χτίσουμε τις γέφυρες της σύμπνοιας όλων αυτών που αποζητούν το εθνικό συμφέρον.

Καθώς η άνοδος του πολιτικού φορέα της Χρυσής Αυγής μαζικοποιεί τη συζήτηση περί της ελληνικής παράδοσης, και καθώς η παράδοση αυτή είναι κατά το μεγαλύτερο (ιστορικά) μέρος η παράδοση ενός υπόδουλου έθνους, επόμενο είναι να υπάρχουν σήμερα φορείς και εκπρόσωποι ξένων ηθών, ιστορικών συσσωρεύσεων της υποδούλωσης, έτοιμων να εισέλθουν στη συζήτηση ως συσσωρευμένες αυθεντίες εναντίον κάθε ανεξέλεγκτης παραδοσιοκρατικής έκφανσης. Από τη θέση αυτή της ισχύος εκκινεί και ο μεγαλύτερος εκ των φορέων αυτών, η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία, για να αντιμετωπίσει την Χρυσή Αυγή και τις ελληνοκεντρικές της αιτιάσεις.

Βέβαια, το σύνολο της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν έχει αρραγή στάση απέναντι στη Χρυσή Αυγή. Υπάρχουν δύο ρεύματα διαμορφωμένα εδώ και δεκαετίες, που εκδηλώνονται συγκρουσιακά μέσα από τις εκάστοτε κοινωνικές συγκυρίες. Το ένα ρεύμα είναι οι λεγόμενοι Ελληνορθόδοξοι. Αυτοί είναι αιρετικοί χριστιανοί που απορρίπτουν την οικουμενική, κοσμοπολίτικη φύση του Χριστιανισμού, ουσιαστικά μη-αποδεχόμενοι ότι το Έθνος δύναται να οριστεί μοναχά δια της Θρησκείας και (αναγκαστικά, αφού δόγματα και τυπικό είναι γραπτά) της Γλώσσας. Εκπροσωπούνται κυρίως από τον κατώτερο κλήρο και τον μοναχισμό και αποφεύγουν να τοποθετηθούν δημοσίως υπέρ της Χ.Α, προτιμώντας την επιρροή των κηρυγμάτων και της 'πνευματικής' καθοδηγήσεως. Το άλλο ρεύμα είναι οι Πατριαρχικοί, συνειδητοποιημένοι κοσμοπολίτες και υπήκοοι της Γιαχβικής 'βασιλείας των ουρανών'. Αποτελούνται κυρίως από τον ανώτερο και ανώτατο κλήρο και την ακαδημαϊκή θεολογία και είναι εκείνοι που ανέλαβαν την αποχριστιανοποίηση της Χ.Α. και την δυσφήμιση των παραδοσιακών της αιτιάσεων και αναφορών, ως 'παγανιστικές' (άρα αντιχριστιανικές, άρα ανθελληνικές).

Αυτή η 'παγανιστική δυσφήμιση' της Χ.Α. από τους θεματοφύλακες της Ορθοδοξίας μας αφορά άμεσα, καθώς, στη θέση της Χ.Α. θα μπορούσε να είναι ο οποιοσδήποτε πολιτικός φορέας ή κοινωνικό κίνημα. Το πιθανότερο είναι, στο εύρος κάθε τέτοιου χώρου, να υπάρχουν κάποιοι ελληνόθρησκοι και άλλοι μη-ελληνόθρησκοι. Το τσουβάλιασμα είναι πριν απ'όλα ένα λογικό σφάλμα επειδή είναι αναντίστοιχο (εν προκειμένω θρησκευτικό τσουβάλιασμα ενός πολιτικού χώρου). Έρχεται λοιπόν η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία και κάνει το λάθος: τσουβαλιάζει το ετερώνυμο πλήθος (μένοντας έκθετη κατ'αρχήν σε όσους αποτελούν το πλήθος αυτό) και το πετάει μακριά της. Και ιδού, ερχόμαστε εμείς να εκτεθούμε ακόμη περισσότερο: πιάνουμε το μπαλάκι, γράφουμε 'χριστιανοί' πάνω από το 'παγανιστές' και το ξαναπετάμε. Μα εμείς δεν είμαστε ίσοι, ούτε όμοιοι με τους Α.Ο.Ε, ώστε να συμπεριφερόμαστε το ίδιο! Πόσο μάλλον όταν επαναλαμβάνουμε τα λάθη τους.

Τελευταίο επεισόδιο στο πολιτικό σήριαλ της Χ.Α. είναι ο χαιρετισμός με την ανάταση του δεξιού χεριού. Με την εκκλησιαστική προπαγάνδα 'παγανικοποίησης' της Χ.Α. εν πλήρει εξελίξει και κάποιους από εμάς να αγωνιούν να την αντιστρέψουν, βουλευτές του κόμματος αναζωπυρώνουν τη διαμάχη και η Χ.Α. δημοσιεύει κείμενο όπου υποστηρίζεται η αρχαιοελληνική προέλευση του χαιρετισμού. Σα να μην έφτανε αυτό, οι θέσεις της Χ.Α. φαίνεται να έχουν θιασώτες σε γνωστή ομάδα ελληνοθρήσκων. Στα όσα ακολούθησαν είδαμε τους "δίκιο στη Χ.Α." να προσπαθούν να επιχειρηματολογήσουν με φρασεολογία εσωτερίστικου τύπου, τους "απεταξάμην τη Χ.Α." να υιοθετούν τα πιο άκυρα επιχειρήματα που θα μπορούσαν να βρουν [1] και τον χώρο να διατρανώνει για άλλη μια φορά τις παιδικές του ασθένειες. Τελικά μας αφορά ή όχι ο χαιρετισμός; Και τι μπορούμε να ξέρουμε γι'αυτόν;

Ας πάμε πρώτα στους ορισμούς. Το λεξικό του Δ. Δημητράκου αναφέρει στο λήμμα 'δεξιούμαι':

Μέγα λεξικό Δ. Δημητράκου, τόμος 4ος, σελ.1806.

Ο Δημητράκος φαίνεται να συμφωνεί με τους Liddell και Scott:

Λεξικό H. Liddell & R. Scott, τόμος 2ος, σελ.376.

Σε γλωσσικό επίπεδο λοιπόν (και για να μιλήσουμε με όρους των ημερών) η υπόθεση είναι καλά 'δεμένη': η απόδοση χαιρετισμού προς τους Έλληνες θεούς δια ανατάσεως της δεξιάς ονομαζόταν δεξίωσις. Ποιές όμως είναι οι πηγές από τις οποίες αντλούν τα λεξικά; Είναι η τραγωδία του Αισχύλου 'Αγαμέμνων', όπου ο πρωταγωνιστής, κλείνοντας τον πρώτο του μονόλογο, λέει: "νῦν δ᾽ ἐς μέλαθρα καὶ δόμους ἐφεστίους ἐλθὼν θεοῖσι πρῶτα δεξιώσομαι, οἵπερ πρόσω πέμψαντες ἤγαγον πάλιν." ("Τώρα σε μέλαθρα σπεύδω και δώματα εφέστια, πρώτα τους θεούς να χαιρετίσω, που με έστειλαν κάποτε εμπρός και με έφεραν πάλι πίσω" στ.851-3). Επιστρέφοντας από τον πόλεμο ο Αγαμέμνων, και αφού η άλωση της Τροίας έχει γίνει γνωστή στο Άργος μέσω φρυκτωριών, σπεύδει πρώτα να τιμήσει τους πολιούχους θεούς. Το ζήτημα συνοψίζεται στην απάντηση της ακόλουθης ερώτησης: πως θα χαιρετήσει ο Αγαμέμνων απέναντι στο βωμό ή το λατρευτικό άγαλμα;

Η σωστή απάντηση είναι ότι δεν γνωρίζουμε ακριβώς. Το μόνα δεδομένα είναι πως η τελετή θα λάβει μέρος σε εσωτερικό χώρο και θα συμπεριλάβει χαιρετισμό του Αγαμέμνονα με το δεξί του χέρι. Όμως, μπορούμε να υποθέσουμε. Τα κοντινότερα, εικαστικής μορφής, διαθέσιμα δείγματα είναι κάποιες απεικονίσεις νεκρικών προθέσεων από αθηναϊκές ταφικές πλάκες και λουτροφόρους του τελευταίου τετάρτου του 6ου αιώνα (παρεμπιπτόντως, ο Αισχύλος γεννιέται το 525). Εκεί απεικονίζονται γυναίκες πάνω από τον νεκρό σε τελετουργικό θρήνο και, πιο μακριά, άνδρες σε πομπή να άδουν (ή να απαγγέλουν) με υψωμένη τη δεξιά σε στάση χαιρετισμού, καθώς και ιππείς με την ίδια στάση. Πέραν αυτών και κάποιων άλλων σποραδικών και αμφίβολων περιπτώσεων [2], υπάρχουν μόνο εικασίες.

Από αριστερά: λεπτομέρειες από τα εκθέματα 25.70.1, 27.228 και 54.11.5.
Μητροπολιτικό μουσείο Νέας Υόρκης.

Προσωπικά με καλύπτουν οι παραπάνω απεικονίσεις και πιστεύω ότι η κίνηση, στο σύνολό της, θα ήταν σχετικά φυσική, υποθέτοντας πως αν περιελάμβανε κάτι επιτηδευμένο θα είχε απεικονιστεί ή περιγραφεί εκτενέστερα. Όμως πάλι, τίποτα δεν μου λέει ότι τέτοιες καταγραφές υπήρχαν αλλά δεν διασώθηκαν.. Συμπερασματικά, και οι κατά της Χ.Α. και οι υπέρ είναι λάθος. Οι μεν γιατί παραβλέπουν τα λεξικά και γιατί το δεξιούμαι, σε ιεροπρακτικά πλαίσια, σήμαινε όντως ανάταση της δεξιάς. Οι δε γιατί το δεξιούμαι δεν ταυτίζεται απολύτως με τον συγκεκριμένο (χιτλερικό ή μεταξικό ή μπελαμικό) χαιρετισμό και γιατί, στη μη-ιεροπρακτική χρήση που του κάνουν, σήμαινε απλά χειραψία. Σε ότι αφορά τη σημερινή, αναβιωμένη Ελληνική λατρευτική πρακτική, νομίζω οι απεικονίσεις του 6ου αιώνα μπορούν να καλύψουν κάθε ανάγκη. Τέλος, κάτι που πρέπει να έχουμε υπ'όψη μας άπαντες: αν και όταν αυτά τα ζητήματα διευθετηθούν ή τυποποιηθούν, θα το κάνουν μέσα από τις μακροχρόνιες ζυμώσεις μιας ζώσας Παράδοσης και όχι μέσω ευκαιριακών απόψεων.



Σημειώσεις

[1] Απαράδεκτο το σκεπτικό ότι ο Μιχαλολιάκος "κάποια" (δηλαδή 27) χρόνια πριν έγραφε "Heil Hitler", άρα είναι χιτλερικός και σήμερα. Με την ίδια λογική οι εννιάμιση στους δέκα ελληνόθρησκους σήμερα, δεν είναι παρά χριστιανοί που προσποιούνται για να κερδίσουν 'κάτι'. Ακόμα πιο απαράδεκτο το σκεπτικό ότι η ανάταση της δεξιάς έχει "συνδεθεί" με τον χιτλερισμό και δεν μπορεί να χρησιμοποιείται. Έτσι δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ένα μέρος του ελληνικού λεξιλογίου ('δαίμων', 'εωσφόρος', 'κερασφόρος', 'παγανιστής', 'αίρεση', 'είδωλο', 'αμαρτία', 'θυσία' κτλ.) ή και σύμβολα όπως ο ισοσκελής σταυρός, επειδή έχουν συνδεθεί με τον χριστιανισμό και όποιο άλλο μεταγενέστερο ιδεολόγημα...

[2] Π.χ. ο μελανόμορφος αμφορέας F 32 στο Λούβρο, όπου η γέννα της Αθηνάς χαιρετίζεται από την θεότητα στα δεξιά (ένα θέμα στο οποίο οι στάσεις του χεριού ποικίλουν από αγγείο σε αγγείο),

ή τα δηνάρια του Lucius Censorinus (1ος π.α.χ.χ αιώνας) όπου ο Μαρσύας χαιρετά με το δεξί ενώ κουβαλάει ασκό με οίνο και οι στάσεις του χεριού επίσης ποικίλουν από νόμισμα σε νόμισμα  Όμως τέτοιες ενδείξεις δεν προσφέρονται για την υπόθεσή μας.