Περί του Βωμού των 12 θεών

"There was in the midst of the city an altar belonging to no god of power; gentle Clemency had there her seat, and the wretched made it sacred; never lacked she a new suppliant, none did she condemn or refuse their prayers. All that ask are heard, night and day may one approach and win the heart of the goddess by complaints alone. No costly rites are hers; she accepts no incense flame, no blood deep-welling; tears flow upon her altar, sad offerings of severed tresses hang above it, and raiment left when Fortune changed. Around is a grove of gentle trees, marked by the cult of the venerable, wool-entwined laurel and the suppliant olive. No image is there, to no metal is the divine form entrusted, in hearts and minds does the goddess delight to dwell. The distressed are ever nigh her, her precinct ever swarms with needy folk, only to the prosperous is her shrine unknown."

Publius Statius, Thebaid, 12.481

Βρίσκεσαι στην αγορά της Αθήνας των κλασικών χρόνων και περπατάς στην οδό των Παναθηναίων προς την έξοδο του Διπύλου. Αμέσως πριν βγεις από τη αγορά, καθώς ο αττικός ουρανός επιβλέπει την αναλογία ανάμεσα στους κυβικούς όγκους των κτηρίων και τα αεικίνητα φυλλώματα των πλατάνων (σχεδόν φτάνεις τον Ηριδανό), εκεί στα αριστερά προσπερνάς τον περίβολο του βωμού των Δώδεκα θεών. Αφιερωμένος το 521 από τον Πεισίστρατο τον νεώτερο, το σημείο μηδέν των χιλιομετρικών αποστάσεων, ένα μικρό σχετικά και εύθραυστο ιερό στη μέση μιας μεγάλης πόλης, προορισμένο να τρίβεται με την καθημερινότητα των ανθρώπων που ζούσαν γύρω του και να μαρτυρά τις μεταπτώσεις που επεφύλασσε η Ιστορία στο αττικό λεκανοπέδιο και το Έθνος συνολικά. Θα καταστραφεί από τους Πέρσες το 480 και θα ανοικοδομηθεί κατά το τελευταίο τρίτο του 5ου αιώνα, ανυψωμένος κατά 10 ή 20 εκατοστά, ίσως για να απαλλαγεί από τα λιμνάζοντα ύδατα των νεροποντών. Ο Διόδωρος Σικελιώτης (13.22.7) ιστορεί την πρώτη αναφορά στο ιερό ως αφιερωμένο στο Έλεος, εν έτει 423. Έτσι το γνωρίζουν και οι κατοπινοί Παυσανίας, Λιβάνιος. Οι καιροί θα αλλάξουν και τα ήθη θα ταπεινωθούν, αλλά η όσμωση του ιερού με τον λαό θα προκαλεί τη μνεία των συγγραφέων, όπως ο Στάτιος, το 90 μ.α.χ.χ. Μετά την αναφορά του Στατίου, το μνημείο θα είχε ακόμη ενάμιση αιώνα ζωής.

Το 1891, λίθοι της βάσης του παραπέτου του βωμού έρχονται στο φως, από εργάτες που έσκαβαν το όρυγμα της θεμελίωσης του νότιου τοιχίου της σιδηροδρομικής γραμμής Θησείο-Μοναστηράκι του Ηλεκτρικού Σιδηρόδρομου Αθηνών Πειραιώς. Στις αμερικάνικες ανασκαφές των αρχών της δεκαετίας του '30, συγκεκριμένα το 1934, η νοτιοδυτική γωνία του βωμού αποκαλύπτεται κάτω από Ρωμαϊκά και Βυζαντινά κτίσματα ενώ το 1951, με τον σιδηρόδρομο σε πλήρη λειτουργία, ανασκάπτονται και σημεία βορείως του τοιχίου. Κάπου εκεί το μέρος θα πάρει τη γνωστή του μορφή, περιμένοντας τις ξύλινες τραβέρσες να διαβρωθούν από τα στοιχεία της φύσης και τη γραμμή να χρειαστεί αντικατάσταση, κάτι που θα πάρει ακόμη μισό αιώνα. Οι εργασίες θα αρχίσουν τον Φεβρουάριο του 2008 και θα τελείωναν υποτίθεται ένα χρόνο μετά. Τρία χρόνια ταλαιπωρίας του επιβατικού κοινού μετά, οι συρμοί διέσχιζαν το σημείο από μία σιδηροτροχιά - η άλλη καθυστερούσε να στρωθεί λόγω αρχαιολογικών ευρημάτων. Ένα από τα ευρήματα αυτά ήταν το ήμισυ της θεμελίωσης του βωμού των Δώδεκα θεών, που κειτόταν αποκαλυμμένο έπειτα από δεκαοκτώ αιώνες, εκεί, κάτω από τα διερχόμενα βλέμματα ανύποπτων επιβατών.

Ο βωμός σε σχέση με την γραμμή του ΗΣΑΠ.
Σχεδιαγράμματα του Ι. Τραυλού, 1962 (α.) και 1951 (δ.)

Αυτά είναι τα δεδομένα επί των οποίων τέθηκε το αίτημα της αναδείξεως του μνημείου από τους καλούς συνέλληνες του Θύρσου, αρχές του 2011, μέσω μιας προσπάθειας γνωστοποίησης του ζητήματος και αποβλέποντας στην κινητοποίηση φορέων όχι απαραίτητα Ελληνόθρησκων. Προσθέτουμε, σε πολιτικό επίπεδο, μια επερώτηση των Λα.Ο.Σ.ιτων βουλευτών Γεωργιάδη και Βορίδη (από την οποία δεν έλειπαν οι κλασικές ακροδεξιές αρλούμπες) και μια αναφορά του Ν. Μιχαλολιάκου σε συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου Αθηνών - πέραν αυτών ουδείς ενδιαφέρθηκε. Επιπλέον, η χώρα έκλεινε περίπου έτος από την Παπανδρεϊκή εξαγγελία της πτώχευσης στο Καστελλόριζο. Σε όλα τα παραπάνω ο Ελληνόθρησκος χώρος αντιπαρέβαλλε ελάχιστα περισσότερα από αγνές προθέσεις. Για αυτό και κάθε ανασκόπηση των όσων διαδραματίσθηκαν, φαίνεται ότι έχει περισσότερα να κάνει με τον χώρο καθ' αυτό, παρά με την ανάδειξη του βωμού και την αποτυχία της. Όταν ο ίδιος είσαι τελείως ανίσχυρος, δεν έχει πρακτικό νόημα (ίσως ούτε θεωρητικό) να εξετάζεις την όποια αντιξοότητα των συνθηκών.

(α) Μάρτιος 1934: η ΝΔ γωνία του μνημείου και η βάση του Λέαγρου ανάμεσα
στο τοιχίο του ΗΣΑΠ και κτίσμα της ύστερης Ρωμαϊκής περιόδου στα δεξιά.
(κ) Μάιος 1934: οι ανασκαφές της ΑΣΚΣΑ, με την άκρη του βωμού να ξεχωρίζει
στο κάτω μέρος. (δ) Ιούνιος 1951: η ΝΑ γωνιά και ανατολική πλευρά
του μνημείου βορείως του τοιχίου και κάτω από τις ράγες του ΗΣΑΠ.

Τέλη Φεβρουαρίου λοιπόν, άτομα απλώς γνωστά μεταξύ τους, που μέχρι τότε υπολείπονταν σε ουσιαστική επαφή και, το σημαντικότερο, φιλικές σχέσεις, κλήθηκαν να συγκεντρωθούν για να συνεννοηθούν περί των διαθέσιμων τακτικών επιλογών που θα υιοθετούσαν. Οι καρποί της συνεννοήσεως φάνηκαν στη συνεδρίαση του Κ.Α.Σ της 22ας Μαρτίου, όπου ο νομικός εκπρόσωπος του ΗΣΑΠ προτείνει τη μεταφορά του βωμού μερικά μέτρα ώστε να βγει ολόκληρος στα νότια του τοιχίου, αλλά η πρότασή του απορρίπτεται, αφού η πλευρά μας θέλει ο βωμός να μένει στη θέση του και να... μεταφέρεται ο ΗΣΑΠ. Να πηγαίνει που;
- Να υπογειοποιείται, βουτώντας στη γη κάπου μετά τα Πετράλωνα και ανεβαίνοντας πριν την Ομόνοια, περνώντας κάτω από την γραμμή 3 του Μετρό (σε βάθος 40 μέτρων ή περισσότερο) και ευθυγραμμίζοντας την υπόγεια κατεύθυνσή του παράλληλα με την οδό Ερμού.
- Να υπερυψώνεται, ανεβαίνοντας σε μεταλλική αερογέφυρα κάπου πριν ή μετά το Θησείο τέμνοντας κάθετα τις γέφυρες που υπάρχουν, προσεδαφιζόμενος στο Μοναστηράκι.
- Να περιορίζεται μονίμως σε μια σιδηροτροχιά για τις δύο κατευθύνσεις, ούτως ώστε και η κυκλοφορία των συρμών να κωλύεται και ο μισός βωμός να παραμένει καταχωμένος.

Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη ικανότητα για να αντιληφθεί κάποιος την ουτοπικότητα ή προχειρότητα των παραπάνω αντιπροτάσεων, ακόμη και αν η κοινωνία δεν ήταν ιδιωτεύουσα, χρεωκοπημένη και αφασική, όπως η ελληνική του 2011. Αρκεί να πούμε ότι, μέχρι και το σκεπτικό της ημετέρας στάσης (δηλαδή "τα ακίνητα δεν μετακινούνται", κάτι που βασίζεται στα λεγόμενα του Μαρίνου στον Βίο Πρόκλου, περί της αρπαγής του αγάλματος της Αθηνάς Παρθένου από τον Παρθενώνα "ὑπὸ τῶν καὶ τὰ ἀκίνητα κινούντων" Χριστιανών του 5ου αιώνα) είναι εσφαλμένο, αφού σήμερα έχουμε ενδείξεις για πέντε (5) τουλάχιστο περιπτώσεις μετακίνησης ιερών στην πολυθεϊστική Αθήνα, η μια εκ των οποίων αφορά τον ίδιο τον βωμό των Δώδεκα θεών μαζί με το παραπέτο του, τα οποία, μετά την λεηλασία της πόλεως από τους Έρουλους μεταφέρθηκαν εντός του νέου τείχους του 280 μ.α.χ.χ (βλ. Hesperia 21.1 σελ.51, 56 και Hesperia 61.4 σελ.472)

Το σκάμμα από την γέφυρα της εισόδου επί της οδού Αδριανού.

Τελικά αυτό που έγινε, πέρα από κάποιες δράσεις ευαισθητοποίησης των τουριστών και μια ανοιχτή τελετή στον ναό του Ηφαιστείου στις 13 Μαρτίου, ήταν η 24ωρη περιφρούρηση, ή μάλλον επίβλεψη του σκάμματος του βωμού από την γέφυρα της εισόδου του αρχαιολογικού χώρου επί της οδού Αδριανού. Θεωρητικά, η παρουσία μας εκεί θα εμπόδιζε τα συνεργεία του ΗΣΑΠ από το να καταχώσουν τον βωμό αυτοβούλως και με συνοπτικές διαδικασίες (θα τους αποτρέπαμε δια του νεοελληνικού τρόπου). Στο σημείο είχαν αναρτηθεί πανό προς ενημέρωση των περαστικών, μοιράζονταν φυλλάδια στις παρακείμενες καφετέριες, ενώ βάρδιες είχαν αναλάβει την διανυκτέρευση. Τα απογεύματα ένας μικρός αριθμός ατόμων έριχνε απαισιόδοξες ματιές στους διερχόμενους συρμούς και σχημάτιζε 'πηγαδάκια'. Εκεί, λίγο πριν τα μεσάνυχτα της 8ης Απριλίου, δεχθήκαμε την επίθεση μιας ομάδας τριάντα περίπου αναρχικών. Αφού ξήλωσαν από τα κάγκελα ένα πανό και μια ελληνική σημαία τυπωμένη σε χαρτί Α4 και πέταξαν σκουπίδια τριγύρω, εστίασαν την επιθετικότητά τους σε δύο νεαρούς που είχαν έρθει πρώτη φορά για να μας υποστηρίξουν. Η πεντάλεπτη συμπλοκή έληξε με τους αναρχικούς να εξαφανίζονται, τους δύο νεαρούς να προσφεύγουν στις πρώτες βοήθειες και ένα περιπολικό με τον οδηγό του να καταφθάνει μισή ώρα αργότερα και να καταγράφει μια μήνυση κατά αγνώστων. Κρίνοντας από τα χαρτάκια που πετούσαν, οι άγνωστοι είχαν βγει για να κάνουν κάποιο φυλακισμένο φίλο τους γνωστότερο, και εμείς οι του βωμού τους προκύψαμε καθ' οδόν.

Ωστόσο, το συμβάν στάθηκε λίαν εποικοδομητικό με άλλους, δικούς του τρόπους. Καθώς τέσσερις ή πέντε από τους δέκα ή δώδεκα που βρισκόμασταν εκεί προσπαθούσαμε να κατευνάσουμε τα πάθη και να σώσουμε τους δύο από τους τριάντα, χάσαμε τους υπολοίπους και ιδιαίτερα κάποιους από τους 'μπροστάρηδες' του Ελληνόθρησκου χώρου, που είχαν... πιάσει μια γωνιά και παρακολουθούσαν τα τεκταινόμενα. Τους αντιληφθήκαμε με τη λήξη του περιστατικού, όταν έκαναν την εμφάνισή τους για να σχολιάσουν ότι οι δύο νεαροί ήταν κοντοκουρεμένοι και θύμιζαν μάλλον Χρυσαυγίτες, άρα ήταν άσχετοι με εμάς, άρα δεν είχαν θέση εκεί, άρα καλώς ξυλοκοπήθηκαν κ.ο.κ, ενώ οι αναρχικοί δεν ήταν αναρχικοί, αλλά "έμμισθοι μπράβοι των συμφερόντων". Κάπου εκεί είχε έρθει η στιγμή έστω και για τους πιο δύσπιστους να αντιληφθούμε την πραγματικότητα: οι ιδεοληψίες ατόμων ανδρωμένων μέσα στη Μεταπολίτευση δεν θα έκαναν ποτέ την Επανελλήνιση μια αξιοπρεπή διαδικασία.

Μετά την επίθεση των αναρχικών οι μαζώξεις επί της οδού Αδριανού ατόνησαν σιγά-σιγά. Όχι πως οι ομάδες που συμμετείχαν στη διαμαρτυρία δεν είχαν αρχίσει τις διαφωνίες και τις αποχωρήσεις από πριν. Ας το δούμε ρεαλιστικά: στην πλευρά της αναδείξεως υπήρχαν μερικοί αρχαιολάτρες, δίχως νομική εκπροσώπηση, δίχως οικονομική ισχύ, δίχως πολιτική υποστήριξη, να κραδαίνουν επιδεικτικά μια ανέφικτη απαίτηση. Στην πλευρά της καταχώσεως υπήρχε μισό εκατομμύριο επιβατικού κοινού, το Δ.Ν.Τ, το Σ.τ.Ε, τα Υπουργεία Πολιτισμού και Μεταφορών, η Α.Τ.Ε Άκτωρ, η Α.Ε Μοχλός, ο Η.Σ.Α.Π, το Κ.Α.Σ και η Α' Ε.Π.Κ.Α, με αναρχικούς και αριστεριστές του υποείδους protagon.gr σε ρόλο special guests. Η τελική απόφαση του Υπ.Πο. παραπέμπει σε κάποια μελλοντική ανάδειξη, ίσως σε 100 χρόνια, όταν ο ηλεκτρικός σιδηρόδρομος θα έχει γίνει μουσειακό έκθεμα και η υπογεννητικότητα θα έχει αντικαταστήσει τον μέσο ελληνάκο με τα ασιατικά billions. Μερικοί συνέχισαν κάνοντας ασφαλιστικά μέτρα δίχως αντίκρυσμα, στις 14 του Απρίλη εσωτεριστές οπαδοί κάποιας Παγκόσμιας Λευκής Αδελφότητας (!) μπήκαν στο χώρο για να μεταφερθούν σηκωτοί από ΜΑΤαδες και να προσαχθούν, ώστε τα μηχανήματα να στρώσουν ανεμπόδιστα τη νέα, τσιμεντένια γραμμή. Παρά τον συσσωρευμένο μοντερνισμό από newageαδες και Σοσιαλιστική Πρόοδο Α.Ε, το ακραίο καιρικό φαινόμενο (η καταιγίδα στην εργολαβική διάλεκτο) του επόμενου Φλεβάρη θα καταστήσει το τμήμα Θησείο-Μοναστηράκι απροσπέλαστο, κάνοντας τον ΗΣΑΠ να ξεφορτώνεται τους πελάτες του στον Ταύρο και την Καλλιθέα...
 
Ουδέν κακόν αμιγές καλού... Το ιερό βρίσκεται ξανά κάτω από το έδαφος του κόσμου, όμως η κατάχωσή του ανέβασε τον χώρο πιο κοντά στην επιφάνεια της συνειδητοποίησης.