Ισχύς και Ειλικρίνεια, μέρος 1ο

Ισχύς

Στην ιστορία της ανθρωπότητας, η Ισχύς είναι η διαχρονικότερη και πιο αναγνωρίσιμη ίσως πηγή Ηθικής. Εκατοντάδες ηθικά συστήματα έχουν κατά καιρούς θεσπίσει νόμους και δίκαια ανάλογα με τις ανάγκες της κοινότητας και τις απαιτήσεις της εποχής. Οι πράξεις των ανθρώπων έχουν δικαιολογηθεί και δικαιοδοτηθεί με διάφορους τρόπους, ένα όμως είναι το βασικό ορμέμφυτο: πράττω επειδή μπορώ. Ακόμη και ο παράγοντας ίδιον όφελος τίθεται υπό αμφισβήτηση εδώ, αφού είναι ευκολότερο για τους ανθρώπους να μπορούν και να πράττουν, παρά να γνωρίζουν το όφελός τους.

Η ικανότητα φέρει τη δυνατότητα και η δυνατότητα φέρει την πράξη.  Επειδή τίποτα δεν είναι το ίδιο ικανό με κάτι άλλο, και επειδή κάθε τι πράττει σύμφωνα με τις δυνατότητές του (οι οποίες ποικίλλουν επίσης, περιλαμβάνοντας μεταβλητές όπως το περιβάλλον ή η συγκυρία), κάθε πράξη επιφέρει συγκριτικό πλεονέκτημα ή μειονέκτημα στο υποκείμενό της. Σε αυτό το σημείο διαμορφώνεται αναπόφευκτα μια αξιακή κλίμακα επί της οποίας η ισότητα είναι μια συνθήκη απίθανη- ακόμη κι αν δυο άτομα μοιράζονταν εξίσου τις ίδιες ικανότητες και δυνατότητες, οι πιθανότητες της ισότητας θα μειώνονταν εκθετικά για κάθε επιπλέον άτομο που θα προστίθετο στη συνάρτηση.

Από την περί ισχύος συζήτηση βγάζουμε δύο αρχικά συμπεράσματα. Πρώτον, κάθε ζώσα και ευημερούσα ατομικότητα ή συλλογικότητα είναι ισχυρή σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό και, από τη στιγμή που δικαιολογεί την ύπαρξη και δράση της, μετέχει στο δίκαιο του ισχυρού διαμορφώνοντας αυτό κατά τη δική της εικόνα και ομοίωση. Δεύτερον, όπως για τον ανίσχυρο δεν έχει νόημα η επισώρευση και το μονοπώλιο της ισχύος, έτσι και μόνον ο πλέον ισχυρός βρίσκει νόημα στο να συκοφαντήσει την ισχύ- επειδή την χρειάζεται λιγότερο και ως απαξίωσή της εν όψει του ανταγωνισμού.

Δημοκρατία και Ισότητα

Πολιτική, υπό το πρίσμα αυτό, σημαίνει ότι κάθε πολιτικό σύστημα είναι και μια διαφορετική μέθοδος άσκησης ισχύος από κοινού, με στόχο το συλλογικό συμφέρον. Πολιτικοποίηση σημαίνει η γνώση ότι, της ιστορικής συγκυρίας δοθείσης, κάθε πολιτική αρχή (του ενός, των ολίγων ή των πολλών) δύναται να επιτύχει τον στόχο αυτό. Επίσης, ότι κανένα πολίτευμα δεν μπορεί να είναι καθολικό, να περιλαμβάνει δηλαδή τους πάντες. Αυτό γιατί, όπως η ατομική προσπάθεια επιφέρει την αξιακή διαφοροποίηση ανάμεσα σε άτομα, η συλλογική προσπάθεια διαφοροποιεί τα σύνολα ατόμων στο πολλαπλάσιο, διαμορφώνοντας ταυτοχρόνως μια κοινωνική αξιακή κλίμακα από ρόλους, δικαιώματα και υποχρεώσεις. Οδηγούμαστε έτσι στο βασικότερο, ίσως, αίτιο της κοινωνικοποίησης- το ατομικό συμφέρον επιτυγχάνεται ευκολότερα μέσω του συλλογικού. Η κοινότητα είναι η παλαιότερη μέθοδος επιβίωσης και ευημερίας.

Η Δημοκρατία επινοήθηκε από ντόπιους Αθηναίους με την εντοπιότητα ως το θεμελιώδες κριτήριο συμμετοχής. Αντιθέτως από ό'τι ακούγεται σε κύκλους μοντερνικής 'πολιτικοποίησης', υπήρξε πολίτευμα πλήρους αποδοχής των ανισοτήτων του. Στο αθηναϊκό Κράτος των Δήμων δεν υπήρξε καμμία πεποίθηση ότι 'οι άνθρωποι γεννιούνται ίσοι'. Υπήρχε απόδοση ίσων ευκαιριών, όχι γενικώς και αορίστως, αλλά επί καθορισμένης πληθυσμιακής ομάδας και αναφορικά με συγκεκριμένες θεμελιώδεις αρχές της δημοκρατικής λειτουργίας: Αυτές ήταν η Ισονομία (ίση μεταχείριση απέναντι στον νόμο), η Ισηγορία (ίσος χρόνος δημοσίου λόγου) και η Ελευθερία ή Ισοπολιτεία [1] (ισοδύναμη ψήφος και ίση δυνατότητα αποκτήσεως πολιτικού αξιώματος). Αρχές οι οποίες αφορούσαν 60.000 [2] άρρενες, ενήλικες, ιθαγενείς και γόνους Αθηναίων οι οποίοι, κατά τα άλλα, διέθεταν πρόσβαση μονάχα στο επίπεδο κοινωνικών αγαθών (παιδεία, νομική εκπροσώπηση) εκείνο που μπορούσαν να μισθώσουν. Άλλες ανισότητες θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε στις διαχρονικά εξοντωτικές ποινές εις βάρος στρατιωτικών αξιωματούχων, ή στο ότι η πολιτική εξουσία βρισκόταν κατά το μεγαλύτερό της μέρος στα χέρια των πτωχών.

Στην πρότυπη Δημοκρατία, μια πολιτεία απολύτως ιεραρχημένη και παραδοσιακή, ζητούμενα δεν υπήρξαν ποτέ η ισότητα, η διαφορετικότητα, ο ατομισμός, η διαφύλαξη της μειοψηφούσας άποψης και η αποδοχή των ξένων, αλλά η συμμετοχή, η πολυφωνία, η φιλοπατρία, η πειθώ, η υπευθυνότητα και η ευημερία των ιθαγενών.

Η Αθηνά πάνοπλος εν μέσω του πρώτου Τρωικού από το ανατολικό αέτωμα
του ναού της Αφαίας. Η Αίγινα έδωσε στους Αχαιούς τον Τελαμώνα, τον
Αίαντα αλλά και τον Αχιλλέα και η θεά τους έδωσε τη νίκη, όχι χάριν της
ομονοίας ή του φιλειρηνισμού. Αρχές 5ου αιώνα, μουσείο του Μονάχου.

Συνέχεια στο 2ο μέρος

Σημειώσεις

[1] Η Ισοπολιτεία χρησιμοποιείται εδώ εννοιολογικά. Η ιστορικά διαδεδομένη χρήση του όρου αφορούσε τη δια συνθήκης απονομή ίσων πολιτικών δικαιωμάτων ανάμεσα στους πολίτες διαφορετικών πόλεων.

[2] Η εκτίμηση του Hansen σε μεγέθη του 431 π.α.χ.χ, αμέσως πριν τον λοιμό, ενώ ο προγενέστερος Gomme κάνει λόγο για 47.000. Αυτό το 20% επί του συνολικού πληθυσμού παραμένει το υψηλότερο ποσοστό άμεσης εμπλοκής στην πολιτική παραγωγή που έχει επιτευχθεί στην ιστορία των πολυάνθρωπων κοινωνιών, του προγενέστερου τροφοσυλλεκτικού μοντέλου εξαιρουμένου (που δεν μπορεί να είναι πολυάνθρωπο).